Çocuklarda Yanıklar: Nedenler, Sınıflandırma ve Tedavi Yaklaşımları
Çocukluk yaş grubunda kazalara bağlı en önemli ölüm nedenlerinden biri yanıklardır. Ülkemizde her yıl ortalama 6.500–7.000 çocuğun yanık nedeniyle hastanelere başvurduğu bilinmektedir. Çocuk yanıklarının en sık nedeni sıcak sıvı dökülmesidir; bunu alev ve elektrik yanıkları izler. Kimyasal maddelerin dökülmesi ve yıldırım düşmesine bağlı yanıklar da daha nadir görülür. Bazı vakalar kaza sonucu gelişirken, ihmalkârlık veya istismar da etken olabilir.
Yanık derinliği; ısının derecesi, temas süresi, derinin kalınlığı ve etkene göre belirlenir. Klinik pratikte yanıklar üç ana grupta değerlendirilir:
- Birinci derece (yüzeysel) yanıklar: Sıklıkla güneş veya düşük ısı yanıklarıdır; sadece epidermisi etkiler. Deride kızarıklık ve ağrı olur, genelde 7–10 günde iz bırakmadan iyileşir.
- İkinci derece yüzeysel yanıklar: Epidermis ve dermisin yüzeyel (papiller) kısmı etkilenir. Alan kızarık, ödemli ve büllüdür.
- İkinci derece derin yanıklar: Epidermis ve dermisin tamamı etkilenir; alan ödemli ve sızıntılı olabilir.
- Üçüncü derece yanıklar: Derinin tüm katları ve alt yağ dokusu etkilenir, duyu kaybı görülür. Bazı durumlarda fasya, kas ve kemik de etkilenebilir.
Yanık tedavisi, yanık yüzey alanı ve derinliğine göre planlanır. On yaş altı çocuklarda %10’dan, on yaş üstünde %20’den fazla 2° yanıklar; %5’ten fazla 3° yanıklar; yüz, el, ayak, genital–perine bölgesi ve eklem üzeri yanıklar; kimyasal, önemli elektrik/yıldırım ve inhalasyon yanıkları majör yanık kabul edilir.
Yanıcı madde ile temasın az olduğu, kimyasal olmayan ve vücut yüzeyinin %10–20’sinden azını etkileyen durumlar ise minör yanık olarak izlenebilir. Majör yanıkların tedavisi mutlaka uzman ekip tarafından yapılmalıdır. Gelişmiş yara örtüleri ile 2° yüzeysel yanıklarda temizleme sonrası kapalı pansuman tercih edilebilir; kullanılan örtüye bağlı olarak pansumanlar 2–7 günde bir değiştirilir. Bu olgular genellikle iki hafta içinde iz bırakmadan iyileşir.
Üçüncü derece yanıklarda sıklıkla eskar eksizyonu ve deri grefti uygulamaları gerekebilir. Cerrahi sonrası süreçte ağrı kontrolü, sıvı–elektrolit dengesi, enfeksiyon profilaksisi ve skar yönetimi (bası giysileri, silikon, fizyoterapi) planın parçasıdır.
Dudak Şekilleri
Dudaklar, yüz ifademizin önemli bir parçasıdır ve her bireyin dudak şekli benzersizdir. Dudakların şekli ve boyutu; genetik, yaşam tarzı ve çevresel etkenlerden etkilenir. Genel olarak farklı dudak şekilleri tanımlanabilir ve her birinin kendine özgü özellikleri vardır.
- Dolgun dudaklar: Genellikle kalıtsal olup belirgin ve canlı bir görünüm sunar.
- İnce dudaklar: Üst ve alt dudağın daha az dolgun olduğu, sade ve zarif bir ifade yaratan tiptir.
- Kalp şekilli dudaklar: Üst dudakta belirgin “M” formu ve dolgun alt dudakla dikkat çeker.
- Düz dudaklar: Kenarların daha düz bir hat oluşturduğu, dengeli bir ifade veren tiptir.
- Yuvarlak dudaklar: Üst ve alt dudakların daha yuvarlak–dolgun olduğu, enerjik bir ifade katan tiptir.
- Kemerli dudaklar: Üst dudakta belirgin kemer ile sofistike bir görünüm sağlayan tiptir.
Dudak Bakımı ve Estetiği
Dudaklar güneş, rüzgâr ve soğuk gibi çevresel etkenlere duyarlıdır; bu nedenle düzenli nemlendirme ve koruma önemlidir. Gerektiğinde dudak estetiği uygulamaları ile şekil ve dolgunluk desteklenebilir. Bu işlemler arasında dolgu enjeksiyonları, lazer temelli yaklaşımlar ve uygun olgularda cerrahi seçenekler bulunur. Her tür estetik işlem deneyimli uzmanlar tarafından, kişiye özel planla yapılmalıdır. Her dudak şeklinin kendine özgü bir estetiği olduğunu unutmamak, doğal görünümü korumaya yardımcı olur.
Tedavi süreci, ameliyat sonrası bakım ve diğer tüm detaylar için sorularınızı burada bulabilirsiniz.
Dudak onarımı ameliyatı yaklaşık 1.5-2 saat, damak onarımı 2-3 saat sürer. Çift taraflı yarıklarda veya kompleks vakalarda süre uzayabilir. Ameliyat genel anestezi altında yapılır ve bebeğiniz ameliyat sırasında hiçbir şey hissetmez.
Dudak ameliyatı sonrası genellikle 1 gece, damak ameliyatı sonrası 1-2 gece hastanede kalınır. Bu sürede bebeğinizin beslenmesi, ağrı kontrolü ve genel durumu yakından izlenir. Sorunsuz iyileşme durumunda taburcu olursunuz.
Dudak ve damak yarığı ameliyatının sonrasında gözle görülür bir yara izi oluşacaktır. Özellikle ameliyatın hemen ardından yara izinde renk değişimleri ve şişkinlik görülebilir. Fakat çocukken yapılan ameliyatlarda büyüdükçe yara izi daha az belirgin hale gelebilir. Ayrıca çeşitli yara izi tedavileri ile de yara izinin görünürlüğü azaltılabilir.
Dudak damak yarıklarının kendi kendilerini onarmaları mümkün değildir. Dokuların birleştirilmesi için mutlaka ameliyat gereklidir.
Dudak ve damak yarıkları bazı bireylerde konuşma bozukluklarına sebep olabilir. Ameliyat öncesinde konuşma bozukluğu yaşamayan kişilerde de ameliyat sonrası konuşma bozukluğu görülebilir. Dudak ve damak yarığı ameliyatı olmuş yaklaşık beş kişiden birinde konuşma problemleri görülmektedir. Fakat konuşma terapileri sayesinde bu sorunun önüne geçilebilir.
Tam yarıklar genellikle anne karnında doktor tarafından belirlenebilir. Fakat tam olmayan yarıklar emme refleksinde bozuklukla anlaşılabilir.
Dudak ve damak yarıkları kendiliğinden iyileşemez. Cerrahi bir girişim gereklidir.
Dudak yarığı doğuştan kaynaklanan bir problemdir. Doğuştan kaynaklanan rahatsızlıkların tedavi edilmesi gerekebilir. Dudak yıllıklarının oluşmasında bebeklerin problem yaşayabildiği pek çok alan vardır. Bebekler anne sütü emmekte zorluk çekebilirler. Bebeklerinin günlük yaşamlarında zorluk çekmemelerini isteyen ebeveynler gerekli tedavi yöntemlerinin uygulanmasını ister.
Yapılan her ameliyatın belirli risk faktörleri vardır. Risk faktörleri göz önünde bulundurularak tedavi yöntemlerini tercih etmek gerekir. Ameliyat bilgili hekimler tarafından gerçekleştirilirse olumlu sonuç verir. Doğru yöntemlerin kullanılmasıyla ameliyat başarılı geçer. Ameliyattan sonraki dönemde de hastanın doğru bir biçimde takibinin gerçekleştirilmesi gerekir. Yarık dudak ameliyatı esnasında fazla kanama, enfeksiyon gibi riskler vardır. Ameliyat ortamının steril olması enfeksiyon riskini azaltır.
Yapılan operasyonlarda kesi atılır. Atılan kesiklerden sonra dikiş işlemleri yapılır. Gelişen teknoloji ile birlikte dikiş atma hususlarında da iz miktarında azalmalar görmek mümkündür. Fakat izler tamamıyla kaybolmaz. Yarık dudak ameliyatı, yüz bölgesine uygulanır. Yüzün deri yapısı hassastır. Hassas cilt yapılarında ameliyat izleri görülebilir. Yarık dudağın onarılmasında çeşitli işlemler gerçekleştirildiği için hafif derece de olsa iz kalır. İz giderici kremlerin kullanılmasıyla izin görünürlüğünü azaltmak mümkün olur.
Damak yarığı hamileliğin 13. haftasında ultrasonografi aracılıyla anlaşılabilir. Fakat her yarık anne karnında belirlenemez.
Çok değerli anneler, babalar, aileler…
Üzerinde uzun süredir çalıştığım, benzerleri ülkemizde ve diğer ülkelerde de mevcut olan, aile rehberinin bu kısa şeklini, gerek yurtiçi gerek yurtdışı yirmi yılı bulan deneyimim ile harmanlayarak, sizlere önünüzdeki uzun yolda bir nebze olsun arkadaşlık eder, soru veya sorunlarınıza yanıt olur umudu ile hazırladım. Uğraş ve ilgi alanımda bana büyük motivasyon kaynağı olan siz ailelere ve onların çok değerli dudak-damak yarıklı bebeklerine/çocuklarına yardımcı olması dileği ile…
Prof. Dr. Hakan Ağır
