Yazar: Prof. Dr. Hakan Ağır

Gebelik sırasında ultrason (USG) ile bebeğinizde dudak damak yarığı tespit edildi veya bu olasılıktan bahsedildi ise Yarık Dudak Damak Cerrahisi ile yoğun ilgilenen bir plastik cerrah ile görüşmeniz veya bu bebeklerin takip ve tedavilerinin yapıldığı bir yerden randevu almanız en doğru ilk adımınız olacaktır.

Bebeğinizin dudak damak yarıklı olduğunu öğrendiğinizde şok yaşamanız üzülmeniz, suçluluk hissetmeniz ve hatta paniğe kapılmanız doğal karşılanabilir ancak bu doğru ve sağlıklı bir karar vermenizi engellememelidir. Yakın uzak çevrenizden alacağınız duyumlara tavsiyelere bir de internet üzerinden elde edeceğiniz bilgiler eklenince aile olarak kendinizi karışık bir süreçte bulmanız yüksek olasıdır. Dudak Damak Yarıkları ve tedavisi dünyada önemli bir gurup tıp insanının ilgi alanıdır. Gelişmiş ülkelerin çoğunda bu hastalar sadece belli merkezlerde bu konuya eğilmiş kişilerce takip ve tedavi edilir. Sadece bu merkezler arasında değil aynı merkezde çalışan cerrahlar arasında bile farklı yaklaşımlar olabilir. Bu doğaldır ve daha çok uzun yıllar aşılamayacak bir noktadır. Sonuçta önemli olan dudak damak yarıklı bebeğin iyi bir kozmetik görünüme iyi bir ağız-diş-çene sağlığına ve ilişkisine sahip, konuşma-işitme sorunu olmayan, psikososyal olarak gelişimini tamamlamış akranlarından bu problemi nedeni ile etkilenmeden bir yaşam kuran ve süren bir birey olmasıdır.

Farklı tedavi seçeneklerinin her biri bilimsel araştırmalara ve klinik sonuçlara dayanmaktadır. Bebeğinizin izlem ve tedavisinin yapılacağı merkezde bu konuları doktorlarınızla konuşabilirsiniz, ancak doktorlarınızdan bu bebekleri tedavi etme ve izleme protokollerinin değiştirmelerini beklememelisiniz. Burada ekibe güven çok önemlidir. Ekibimizde size belirtilen dudak damak onarım yaşı internetten okuduklarınız ve başka merkezlerden veya hastalardan duyduğunuzdan farklılık gösterebilir. Sıklıkla merkezimizde dudak yarığı 2,5 ay – 6 ay arasında damak yarığı ise 6-12 arasında kapatılır.

Bunun arkasındaki nedenlere gelince bebeğin gelişimi ve sağlığı, bebek ses çıkarmaya başlamadan damak konuşma yapılarını hazır etmek, cerrahın kişisel tercih ve deneyimi ve nihayet cerrahın önceki deneyimleri ve uluslararası araştırmaların sonuçlarına dayanmaktadır. Doğum öncesi ultrasonografi ile bir tanı kondu ise Dudak Damak Yarıkları (DDY) ekibine yönlendirilebilirsiniz. Doğum öncesi bu ekiple görüşmek bu süreci daha kolay atlatmanızı sağlayacaktır. Eğer tanı doğumda kondu ise bir pediatrist genel durum değerlendirmesi yapacaktır. Çok acil olmamakla beraber DDY merkezinden destek istenir veya hasta konsülte edilir. Diğer bir deyişle tercihen ilk günler içerisinde olmazsa ilk 1-2 hafta içerisinde ekip ile tanışmanızda yarar vardır. Özellikle doğumu takiben başta anne olmak üzere tüm ailenin yaşadığı zor bir süreçtir. Büyük üzüntü, suçluluk duygusu, isyan, ne yapacağını bilememe, korku yaşanılan duyguların önemlileridir ve hepsi de doğal karşılanmalıdır. Dudak Damak Yarıkları havayolunu tehdit edecek ciddiyette başka sorunlarla beraber olmadığı sürece ölümcül bir problem değildir. Dudak Damak Yarıklı doğmuş ve yetişkin çağa dek hiç tedavi görmeden yaşayan tüm olgular da bunu ispatlar. Anne babanın ve ailenin tüm sevenlerin bebeğe olan bağlarının diğer bebeklerden farklı olmaması gerekir. DDY ekibinin başarısını belirleyen ve en çok etkileyen faktörde ailenin tedavi ve izlem sürecine olan bağlılığı ve sorumluluğudur. Bu bağ mutlaka güçlü bir güvenle harmanlanmalıdır. Doğacak bebeğinizin dudak/damak yarıklı olduğu öğrendiğinizde tümü ile bilgilendirildikten ve her şeyin yolunda gideceğine ikna olduktan sonra arkanıza yaslanıp hamileliğin ve doğacak bebeğinizin tadını çıkarmalısınız. En önemlisi bu aşamada doğru ve sağlıklı bilgilendirilmektir. Her şeyden önce bebeğinize odaklanmalısınız.

Bebek öncedir dudak ve veya damaktaki yarığı sonra gelir. Yarıktan önce bebeğinize odaklanırsanız yarığı da onun bir parçası haline gelir ve zamanla her şey yoluna girdikçe bebeğiniz sizin için daha ayrıcalıklı olmaya başlar. Bu bebeği diğer bebeklerinizden veya bebeklerden farklı düşünmeyin ve bebeğinizin sevincini mutluluğunu ve tadını çıkarın. Ameliyatlarla sorunlar zamanla çözüldükçe bunu daha iyi anlayacaksınız. Bebeğinizin ilk yıl ameliyatları tamamlandıktan sonra 2. gerekirse 3. yılda kontrolü yapılır gerekmezse eğer 4. yılda ve 6. yılda kontrolleri vardır. Bu kontroller plastik cerrahi, konuşma terapisi, ortodonti ve pedodontiyi kapsar. Ek olarak KBB kontrolleri devam eder. Bebeğinizin doğumu öncesi en ideali ve doğrusu plastik cerrahınız ile görüşmektir ancak olmazsa doğum sonrası görüşürsünüz. Daha sonra beslenme ile ilgili önerileri ve desteği alırsınız. Plastik cerrah sizi ortodontiste gerekli görürse gönderecektir. Burada özel bir takıp çıkarmalı aygıt ölçü alındıktan sonra bebeğinize uygulanmaya başlayacaktır. Ortodontist sizi haftada bir veya en geç iki haftada bir çağırarak uygulanan aygıtta (apareyde) değişiklik yapacaktır. Bu yarık genişliğini daraltmak ve burnu düzeltmeye katkı için uygulanan bir yöntemdir ve ek olarak sizden bant yapıştırmada istenebilir. Ameliyatlar öncesi en önemli konu bebeğin varsa emzik alışkanlığıdır. Çünkü ameliyat sonrası 3 hafta kadar emzik kullanılmaz. Yine de ebeveynler emzik konusunda kendilerini özgür hissetmeli ameliyat sonrası için kısa dönem yasağa razı olarak karar vermelidirler. Ameliyat yaşları dudak için 2,5-6 ay arası, damak için 6-12 ay arasıdır. Dudak yarıklı bebeklerde ameliyattan sonra 1 hafta sonra dikişler çok kısa bir anestezi altında alınır ve 3. haftada kontrol olur. Daha sonra 2 veya 3. ay kontrolleri yapılır. Damağında da yarık olan bebek için en az 3 ay beklenir ve cerrahın önerisine göre sıklıkla 1 yaş dolmadan ameliyat edilir. Ağız içi dikişler alınmaz kendiliğinden erir. Damakta ameliyat sonrası oluşan ve burun boşluğuna uzanan deliklere fistül adı verilir. Dişeti önü ve arkasındaki delikler ve açıklıklar farklıdır bilerek açık bırakılır ve bunlar 7-12 yaş dönemi kapatılacaktır. Fistüller bebeğin veya çocuğun beslenmesini, konuşmasını ve sosyal yaşamını çok olumsuz etkilemediği ve çok küçük oldukları sürece kapatılmak zorunda değildir. Dudak ve burundaki şekil bozuklukları ve olursa eğer kötü kaba izler ilkokul çağı öncesi düzeltilir. Ortodonti tedavisi sıklıkla 8-9 yaşlarında dişetinde yarık varsa kemik transfer ameliyatından önce başlar ve sonra bir süre devam eder. Diğer ortodontik tedavi ise ergenlik döneminde diş çene gelişimi tamamlanmadan öncedir.

Dudak yarıklı veya dudak damak yarıklı bebeklerin yaklaşık %10’unda diğer organlarda ve yapılarda da sorun olabilir. İzole damak yarıklı bebeklerde bu oran %30’a yaklaşır ve başka yerlerde de sorun olma olasılığı daha yüksektir. En sık kalp damar yapısal rahatsızlıkları görülür. Genetik konsültasyon bu nedenle çok önemlidir. Sıklıkla genizden yani boğazın gerisinden doku damağa eklenir veya yanlardan arkaya taşınır. Bu ameliyat hastanın probleminin ciddiyeti ve konuşma terapisine yanıtına göre 4,5-6 yaş arası yapılmaktadır. Anlaşılacağı üzere Dudak Damak Yarıkları sanıldığı kadar az görülmez. Her yıl ülkemizde 1500 ile 2500 bu soruna sahip bebeğin dünyaya geldiği tahmin edilmektedir. Dolayısı ile başınıza gelen çok nadir bir durum değildir. Kabullenmesi kolay bir durum olmadığı da açıktır. Zaman içerisinde ortaya çıkan olumsuzluklar çözüldükçe siz de bu kadar üzülmeye gerek olmadığını göreceksiniz. Yeter ki aile olarak uzun yıllar sürecek bu dönem de ilginizi, zamanınızı ve enerjinizi bebeğinizin bu sorunu çözmekten esirgemeyin. Bu tedavi sürecinin hemen hepsinin SGK kapsamında karşılandığını belirtmek gerekir. Dilerseniz yukarıda kısaca özetlenen konuları bundan sonra ki sayfalarda biraz daha detaya girerek anlatalım. Unutmayalım ki sadece damağında yarığı olan bebekleri dudak ve burun problemleri sadece dudağında yarık olan bebekleri de konuşma ve kulak problemleri pek ilgilendirmez. Doktorunuz bebeğinizin yarık tipi ve şiddetine göre sizi bekleyen sorunları, çözümleri, tedavileri, ameliyatları ve muhtemel sonuçları size aktaracaktır. Dudak Damak Yarıklı bebeklerin tedavi ve izlemleri her bebeğe göre ele alınır ve bazı farklılıklar ortaya çıkabilir.
Bebeğin varlığı ve genel sağlığı her şeyden önce gelir. Bebeğin dudak damak yarıklı olması ikinci derece önemlidir. Bebeğinizdeki bu sorun sizin yeni bir bebeğiniz olduğu gerçeğini ve mutluluğunu değiştirmez. Biz bebeğimizin tadını çıkarmak bu güzel anları yaşamak istiyoruz diyebilmelisiniz. Biz çocuğunuzun normal bir çocuk olarak yetişmesi için her şeyi yapacağız ve öyle olsun istiyoruz. Lütfen siz de öyle davranın. Gam keder acı üzüntü yaşamanız normal şeyler; lütfen bunları nasıl yaşıyor veya yaşamak istiyorsanız öyle olsun. Eğer bu zorluklarla sıkıntılarla baş edemediğinizi düşünürseniz mutlaka bize belli edin veya söyleyin. İşte o zaman hep yanınızda olmamız size zaman ayırmanız bir kucaklaşma içten sarılma ağlayacak bir omuz sizin için büyük fark yaratabilir. Adaptasyon süreleri her zaman en zor olanlarıdır. Ultrason ile tanının konduğu, doğumun olduğu, eve döndüğümüz ve ameliyat günleri gibi… Bizden beklediğinizin sempati değil empati ve destek olduğunu biliyoruz. Bu durumdan kimse sorumlu değil, başınıza gelenin sebeplerini sormak belki anlamlı ama en sonunda her sorunun bir yanıtı ne yazık ki yok. Başkalarının sizin bebeğinizle yaşayacağı sıkıntıları kolaylaştırmanın en iyi yolu örnek olmak olabilir. Bebeğinize olan sevginizi ve kabul edişinizi başkalarının önünde sergilemek başkalarının işini de kolaylaştıracaktır. Çocuklar küçük süngerler gibidir. Kendilerine söylenenlerin çoğunu emdikleri kadar söylenmeyen mesajları da alabilirler. Lütfen sözcüklerinizi dikkatli seçin. Sahip oldukları dudak ve veya damak yarıkları konusunu çocukların önünde önemli bir mesele haline getirmeyin. Bu konu yaşamlarının en önemli şeyi haline gelmemelidir. Tüm bebeklerde olduğu gibi bu bebekte de yorulacaksınız. Diğer çocuklarınıza bakma konusunda temizlikte yemek pişirmede çevreniz size yardımcı olabilir bunu istemekten çekinmeyin.

Bükreş’teki plastik cerrahi asistanlarının davetini geri çevirmedik; önce kongrede terledik sonra eğitim…