Bebekle annenin bağı doğumdan hemen sonra kurulur. Anne ilk başta şok içindedir ve bebeği kabullenmekte bir an tereddüt geçirecektir. Şoktan hemen sonra uzun süreli bir üzüntü olacaktır. Bebekle kurulacak bağdaki anahtar hareket emzirmeye çalışmaktır. Sonradan bunun olabileceği öğrenmek her anne için daha da üzüntü verici olacaktır.

Zorlu doğum süreci sonrası küçük bebeğinizin sizden bir parçanın sıcak bedenini teninizde hissedersiniz. Bebeğinizin en temel ihtiyaçları için size olan ihtiyacı nedeniyle “her şeyi ile mükemmel bebek” fikrini aklınızdan çıkarmanız gerekecektir. Bu duruma alışmak için kendinize biraz zaman tanımalısınız. Duygularınıza kulak vermelisiniz. Bebek uyanık ve memeyi arar halde ise ihtiyacını gidermemeniz için hiçbir sebep yoktur.

Bebeğinizin ağzı, yarık sorununa rağmen normal hissiyatı taşır ve anne memesini arar. Bu olumlu yaklaşım ilk şoku atlatmanıza destek olacaktır. Bu sırada emzirme hemşiresi, anneniz ya da eşiniz size eşlik edebilir; hatta yalnız da kalabilirsiniz. Bebeğinizdeki dudak damak yarığı dışında ek sağlık sorunu yok ise bebeğiniz sağlıklı bir bebek kabul edilebilir. Doğumdan sonra bebeğiniz size getirilmezse veya kısa süre sonra ayrı kalırsanız, sonraki kaynaşmayı sağlamak daha zor olabilir.

Eğer bebeğinizin ek araştırılması gereken bir sağlık sorunu varsa beraber başka bir merkeze sevk edilebilirsiniz veya aynı merkezde tetkik ve tedavileri yapılabilir. Bazen sarılık ya da morarma nedenlerinden dolayı kuvöze alınabilirler. Ancak en kısa sürede size geri getirilmesi en güzelidir. Emzirme ve besleme ile ilgili endişeleriniz ve kaygılarınız tamamıyla doğaldır. Yarığın bulunduğu yere ve genişliğine göre beslenmede güçlükler yaşanabilir. USG’de konulan erken tanı, ebeveynleri ve tüm ekibi doğum ile doğum sonrasına hazırlar.

Herkesin hazırlıklı olması başta anne ve baba olmak üzere gerginliği hafifletir ve şokun kolay atlatılmasına katkı sağlar. Doğum sonrası tanının sağlıklı konulması için en azından bir pediatri uzmanının bebeği değerlendirmesi önemlidir. Yeni doğan bebekte bizim için en önemli iki konu, bebeğin beslenmesi ile nefes alıp verebilmesidir. Hava yollarında problem yoksa, ilk adım diğer tüm bebeklerde olduğu gibi memeden emmedir. Ancak özellikle çift taraflı dudak-damak yarıklarında memeden beslenme kolay olmayabilir.

Annenin meme başını yakalamak için gerekli kavrama hareketi yarık dudakta zorlaşabilir. Anne sütünü memeden çekebilmek için gereken negatif basınç, damak yarığında ağız içi ile burun boşluğu arasındaki ilişki nedeniyle sağlanamayabilir. Bu nedenle memeden beslenme zorlaşır. Yine de doğru destek ve yöntemlerle ilerleme mümkündür. Aşağıdaki öneriler bu süreci kolaylaştırabilir.

Bunları aşmak için temel öneriler kısaca şunlardır: bebeği dikeye yakın pozisyonda emzirmek, sık molalar vermek ve sık gaz çıkarmak. Palatal obturatör (yapay damak) izole dudak yarıklarında genellikle gerekli değildir. Ancak yumuşak ve sert damak tutulduğunda, ölçü alınarak yapılan bu aygıt beslenmeyi kolaylaştırabilir. Kullanıldığında dili daha öne getirme avantajı sağlar ve üzerindeki oyuklar dilin rahat pozisyonda olmasına destek olur. Aygıt sayesinde vakum tam oluşmasa da emmeye yardımcı bir mekanik destek sağlanır.

Beslenme plağının gerekliliği tartışmalıdır ve her merkezde bulunmayabilir. Buna rağmen, bebeğin memeye konmasını engellemenin haklı bir sebebi yoktur. Doğumdan sonraki 2–4 günde memeler fizyolojik olarak şişer ve geçici süt üretilir; bu dönemde bebeğinizin emmede zorlanması doğaldır. Belli aralıklarla meme pompası kullanmayı ihmal etmeyin. İlk güçlüklerin ardından anne ve bebek, emzirmenin keyifli dönemine geçebilir.

Ciddi sağlık problemi yoksa uygun destekle ağızdan tüple beslenme çoğunlukla gereksizdir. Yapay bebek sütleri, doğal sütten farklı olarak boğaz ve genizi tahriş edebilir. Emzirmeyi destekleyen yardımcı yöntemler arasında yumuşak başlı biberon, bebek bardağı veya şırınga-lastik hortumla parmak üzerinden süt verme tekniği sayılabilir. Bu yöntemler, bebeğin emme kaslarını çalıştırmasına ve kendi hızında içmeyi öğrenmesine yardımcı olur. Tüm yöntemlerde bebeğin oturur pozisyonda olması önemlidir.

Elektrikli meme pompaları süt üretimini desteklemek için idealdir. Nazal boşluk yapay damakla kapalıysa, uygun pozisyonda emzirmek daha kolay olabilir. Bebeğin memeye geniş ağızla yapışması hedeflenmelidir; gerekirse nazikçe çeneye aşağı yönlü destek verin. Yarık tarafı yukarıda olduğunda bebek daha rahat nefes alabilir ve yarık tarafı meme dokusuyla kısmen kapatılabilir. Alt çenenin meme dokusuna iyi yaslandığından emin olun ve yanak kaslarını memeye yaklaştırarak emmeye destek olun.

Yer çekiminin etkisinden yararlanmak için hafifçe öne eğilmek akışı artırabilir. Bebek huzursuz ya da uykulu hale gelirse meme değiştirilebilir; sık ama kısa beslenmeler daha az yorucudur. Aç ve ağlayan bebek yeni tekniğe adapte olamaz, bu nedenle zamanlama önemlidir. DDY’li bebeği beslemek kademeli öğrenilen bir süreçtir; küçük ilerlemeleri memnuniyetle karşılayın. Gerekirse yumuşak uçlu tüp ve enjektörle geçici destek sağlanabilir.

Bebek memeyi tamamen reddederse özel besleyici biberonlar devreye girebilir. Medela Haberman gibi uç tasarımı ayarlanabilir biberonlar süt akış hızını kontrol etmeye izin verir. Süte hava karışmadığı için gaz sorunu daha az olur ve bebek ağız kaslarını yine çalıştırır. Zamanla normale geçildiğinde sorun yaşanmaz. Başlangıçta yumuşak biberon ucu, ilerleyen dönemde daha sert uçla değiştirilebilir.

Kaptan beslenme daha uzun sürer ve ağız çevresi kaslarının gelişimini az teşvik eder. Nazogastrik tüple besleme, bebek için olumsuz bir yöntemdir ve yalnızca tıbbi zorunluluklarda, pediatrist gözetiminde kullanılmalıdır. Tek taraflı yarıkta, meme başıyla yarığı kısmen kapatmak yardımcı olabilir. Sağlıklı bebekler bile emmeye alışmakta zorlanabilir, bu nedenle emzirme hemşiresinin desteği değerlidir. 1–2 gün denemeye devam etmek çoğu kez sonuç verir.

Kan şekeri düşüklüğü gibi durumlarda bebeğin kontrol altında tutulması önemlidir. Beslenme sorunlarında pediatristler geçici olarak nazogastrik sondayla destek verebilir; ancak ağızdan beslenmeye teşvik esastır. Bazı merkezlerde yanlış bilgilendirme nedeniyle acil damak plağı veya plastik cerrah sevki yapılabilse de çoğu durumda acil müdahale gerekmez. Beslenme plakları ne acildir ne de olmazsa olmazdır. Kararı cerrah, ortodontist ve aile birlikte vermelidir.

Beslenmede biberon seçimi önemlidir. Memeden emme mümkün değilse, pompa ile sağılmış anne sütünü biberonla vermek uygun bir seçenektir. Anne sütü bu bebeklerde de çok değerlidir; emzirme mümkün değilse sağarak verilmelidir. Özel biberon kullanımı, pozisyon eğitimi ve temizlik konusunda eğitim alın. Yapay damak (aparey) her bebek için zorunlu değildir; gerekliliğe cerrah, ortodontist ve aile birlikte karar verir.

Burun-Damak Şekillendirme Aygıtı, geniş yarıklarda ameliyata kadar dudak ve burun şeklinin düzeltilmesine katkı sağlayabilir. Uygunluk değerlendirmesini cerrah ve ortodontist birlikte yapar. Sadece dudak yarığı ve dar yarığı olan bebeklerde memeden emme daha olasıdır; damak yarığı olanlarda zorluk artar ancak bu katı bir kural değildir. Emzirme her zaman denenmelidir. Emzirme olmazsa suçluluk duymayın; destek alın ve seçenekleri sırayla deneyin.

Memeden süt pompalamak annenin kararıdır; uzun süreli sürdürülebilirlik kişiden kişiye değişir. Yeni teknikleri denerken bebeğe zaman tanıyın ve sabırlı olun. Bebeğin en uyanık ve sakin anlarını tercih edin; yeni teknik çok zorlarsa bilinen yönteme geçici olarak dönebilirsiniz. Bir yönteme odaklanmak, zamanla ustalık kazanılmasını sağlar. Karar verdiğiniz yönteme sadık kalın ve dış gürültüye kapılmayın.

Dudak damak yarıklı bir bebeğin beslenmesi problem olmak zorunda değildir ve diğer bebekler kadar tatmin edici olabilir. Sadece dudak yarığı olan bebeklerin çoğu anne sütü emebilir; yarık tarafının memeye yakın olması avantaj sağlar. Meme veya parmak yardımıyla yarık tarafını kapatmak emzirmeyi kolaylaştırır. Damak yarıklı bebeklerde burundan süt gelebilir ve daha fazla hava yutulur; bu nedenle sık gaz çıkarma önemlidir. Sıkılabilir biberon ve özel uçlar, bu güçlükleri hafifletebilir.

Beslenme ortamı sakin olmalı ve bebek dikeye yakın pozisyonda tutulmalıdır. Bu pozisyon burundan kaçışı azaltır ve boğulma riskini düşürür. İlk başlarda besleme normalden uzun sürebilir; genelde 30–40 dakika yeterlidir. Nadir durumlarda ağızdan beslenme çok zor ise geçici mide tüpü (nazogastrik) gerekebilir. Amaç, mümkün olan en kısa sürede ağızdan normal beslenmeye dönmektir.

Anne emzirirken yarığı görmediği için bebeği daha sağlıklı algılayabilir; bu, anne-bebek bağını güçlendirir. Anne sütünün antikorları burun ve orta kulak mukozası için koruyucudur ve damak yarıklı bebekte artı fayda sağlar. Emme sırasında ağız kaslarının çalışması, orta kulağa hava geçişini artırarak bakteri yükünü azaltabilir. Emzirme sonrası ağrı kesici ihtiyacının azalması gibi ek faydalar da gözlenebilir. Cerrahi sonrası kasların çalışmaya devam etmesi konuşma gelişimini olumlu etkileyebilir.

Ek gıdalara geçiş genellikle 4–6 ay civarındadır; süreç bazen biraz daha uzun ve zorlu olabilir. Katı gıdalarda buruna kaçma, tıkanma ve öksürme görülebilir; sabır ve uygun kıvam ayarı önemlidir. Prematüre bebeklerde düzeltilmiş yaşa göre hareket edilir. Ameliyat öncesi 4–6 haftada bir tartı takibi önerilir. İyi beslenen ve kilo alan bebek, ameliyat sonrası dönemi daha kolay atlatır.

Merkezlerin cerrahi sonrası beslenme protokolleri farklı olabilir. Bazı cerrahlar onarım alanına yük bindirmemek için bir süre emmesiz beslenme önerebilir; bu durumda bebeği önceden alıştırmak faydalıdır. Sık görülen yaklaşım, 2–4 hafta sıvı/vitamin ağırlıklı diyettir. Bazı merkezlerde ise ameliyat sonrası memeden emmeye izin verilir. Hangi yöntemin uygulanacağı, cerrahın talimatlarına göre belirlenmelidir.

Emme kısıtı varsa alternatifler arasında ağız açık bardak, şekil verilebilir yumuşak bardak/biberon ve kaşık-şeklinde biberon sayılabilir. Bu yöntemlerde süt kontrollü verilir, bebek emmek yerine ağıza geleni yutmayı öğrenir. Cerrahınızın emme konusunda kaygısı yoksa alışık olunan yöntemle anne sütü veya mama verilebilir. İlk aylarda “normale en yakın” beslenme deneyimi hedeflenir. Her bebekte durum farklıdır; kişiselleştirilmiş öneriler esastır.

Gastrik (Mide) Reflü: Bebeklerin çoğunda bir miktar geri çıkarma olabilir; bunu hemen reflü olarak yorumlamayın. Reflüde alt özofagus sfinkteri yeterince kapanmaz ve mide içeriği yukarı kaçar; sessiz reflüde akış görünmez ama belirtiler vardır. İştah güçlüğü, huzursuzluk, yatırılınca ağrı, kısa uyku ve sık uyanma uyarıcı olabilir. Gerekirse antiasit ve beslenme düzenlemeleri değerlendirilebilir. En büyük risk, mide içeriğinin akciğere kaçmasıdır.

Reflü için küçük ipuçları: Besledikten sonra en az 20 dakika dik tutun; yoğunlaştırıcı kullanın; sık ve küçük öğünler verin; pozisyon değiştirmeyi alışkanlık haline getirin. Gaz çıkarmayı omuz üstünde, gövde dik konumda yapın. Yatak başını yükseltin ve yan yatırma ile akışı kolaylaştırın. Ağız aparatları varsa düzenli temizleyin; dışarıda yedek kıyafet bulundurun. Reflü atağı sonrası az miktar kaynatılıp soğutulmuş su ağızda tadı temizleyebilir.

Bebeğinizin kilo alımı: İlk günlerde yüzde 10’a kadar kilo kaybı doğaldır; miktarı kademeli artırın, zorlayıcı olmayın. Aşırı besleme reflü ve aspirasyon riskini artırabilir. Ağız çevresi kaslarının güçlenmesi çoğunlukla 4–8 hafta sürer; ilk sabrın ödülü daha verimli beslenmedir. Haftada bir tartı takibi yapın; 5–6 ıslak bez ve düzenli kaka, yeterli alım göstergesidir. DDY bebekler ilk haftalarda daha fazla ilgi gerektirir; ev içi destek planlayın.

Aile içi sakinlik çevrenin tutumunu da olumlu etkiler. Babaların aktif desteği önemlidir; sık gaz çıkarma bebek konforunu artırır. Ameliyat sonrası beslenmeyi bebeğin hazır oluşuna göre düzenleyin; zorlamayın. Damar yolu ile destek gerektiğinde ekip yönetir. Anne sütü yara iyileşmesine destek olur ve yumuşak meme dokusu onarım bölgesi için koruyucudur.

NAŞ (nazal/yarık ölçüsü) uygun zaman ve koşullarda alınır; aygıt 2–3 saat içinde hazırlanabilir. Ortodontist aksini söylemedikçe haftalık kontroller yapılır. Beslenme sonrası aygıt ve ağız hijyeni titizlikle sağlanmalıdır. Bebeği rahat pozisyonda sabitleyip biberonla beslerken çene altına nazik basınç uygulanabilir. Besleme sonunda 20 dakika dik pozisyon önerilir ve yatak 20 derece başı yukarı ayarlanabilir.

Burundan/ağızdan kaçış sık görülebilir; aspirasyon riskine karşı uyanık olun ve gerektiğinde pompaya başvurun. Beslenme zaman-sıklık kayıtları tutun; günlük ortalama 28–29 gramdan az kilo alımı varsa içerik yoğunluğu pediatrist ile gözden geçirilmelidir. Oral alım yetersizse geçici nazogastrik destek düşünülebilir; amaç en kısa sürede normale dönmektir. Çok ağır vakalarda geçici gastrostomi gündeme gelebilir. Ağızdan alım başlayınca destekler kaldırılır.

Damak yarığı ameliyatı göz önüne alındığında, biberondan uzaklaşma için 6 ay uygun olabilir. Bu dönemde bardak ve kaşıkla yaşına uygun gıdalara geçiş planlanabilir. Ameliyat sonrası beslenme planı servis hemşiresi ve doktor tarafından anlatılır. İlk haftalarda yutma güçlüğü ve buruna kaçış görülebilir; şişlikler indikçe ve kaslar çalıştıkça durum düzelir. Genel yaklaşım, kişiye özel ve aşamalı ilerlemedir.