Halk arasında “kurt ağzı” ve “tavşan dudak” olarak bilinen dudak damak yarıkları doğum öncesinde oluşmaya başlayan bir durumdur. Hamilelik sürecinde embriyonun yüz yapısının tam birleşmemesi veya kapanmaması sonucu meydana gelir. Bu tabloda genetik etkenler kadar çevresel faktörler de rol oynar. Ancak genetik nedenler tüm vakaların yaklaşık %5–10’unu açıklar.
Dudak ve damak yarıklarının tanısı doğumdan sonra detaylı muayene ile konur. Genellikle hem dudak hem damakta yarık doğum sonrası muayenede fark edilir. Hamilelikte yapılan detaylı ultrasonla dudak yarıkları da saptanabilir. Bebek belirli bir yaşa geldiğinde uygulanan bir dizi ameliyatla dudak damak yarıkları tedavi edilir.
Dudak damak yarıkları hakkında daha fazlasını öğrenin
Genetik Faktörlerden Kaynaklanan Dudak Damak Yarıkları
Dudak damak yarıkları oluşumunda genetik faktörler önemli bir etkendir. Ailede veya akrabalarda yarık öyküsü bulunması riski artırır; akraba evliliklerinde daha sık görülebilir. Van der Woude sendromu, Waardenburg sendromu, Trizomi 13/18, Pierre Robin sekansı, Klippel–Feil sendromu, Treacher Collins sendromu, Apert sendromu, Velokardiyofasiyel sendrom ve EEC sendromu gibi durumlarda görülme olasılığı yüksektir.
Çevresel Faktörlerden Kaynaklanan Dudak Damak Yarıkları
Dudak damak yarıkları hamilelikte annenin bazı davranış ve maruziyetleri sonucu da ortaya çıkabilir. Sigara ve alkol kullanımı riski artırır. Rubella enfeksiyonu, A vitamini fazlalığı/eksikliği, radyasyon, beslenme bozukluğu, steroidler, ileri yaş gebelik, fenitoin kullanımı, anne diyabeti, aminopterin ve salisilatlar da etkili olabilir. Gebelik öncesi iki ay ile gebeliğin ilk üç ayında folik asit kullanımı, yarık riskini yaklaşık yarı yarıya azaltır.
Dudak Damak Yarıklı Hastaların Tedavisi Hangi Hekimler Tarafından Gerçekleştirilir?
Dudak damak yarıkları olan bebeklerin tanı, takip ve tedavisi multidisipliner bir ekiple yürütülür. Ekipte yenidoğan uzmanı, genetik uzmanı, plastik cerrah, kulak burun boğaz uzmanı, pediatrist, anestezist, diş hekimi, konuşma terapisti ve ortodontist yer alır. Deformasyonun derecesine bağlı olarak doğumdan sonra birkaç aşamada farklı uzmanlıkların takibi ve tedavisi gerekebilir.
Dudak Damak Yarıklı Çocuklarda Hangi Problemler Yaşanır?
Onarımı yapılmayan dudak damak yarıkları normal dudak görünümünü sağlamaz. Ameliyatla yarık onarıldığında iz kalma olasılığı yüksektir; erkek çocuklarda ilerleyen yaşlarda bıyık çıkmaması görülebilir. Estetik amaçlı düzeltici cerrahi hemen her yaşta uygulanabilir. Bunun dışında bebek ve çocuklarda şu sorunlar görülebilir:
- Dudak damak yarıkları olan bebeklerde beslenme sonrası boğulma hissi, burundan geri gelme ve öksürük görülebilir.
- Geniş damak yarığı olan bebeklerde emme ve beslenme sorunları; nörolojik sorunları olanlarda yutma güçlüğü gelişebilir.
- Olguların %50–90’ında orta kulak hastalığı görülür. Damak yarığında nazofarenks ile orta kulağı bağlayan östaki tüpü fonksiyon bozuklukları izlenir.
- Ağız içi sıvılar yutulurken östaki tüpünden orta kulağa kaçış olabilir; özellikle ilk üç yaşta orta kulak sorunları sık görülür.
- Onarım sonrası ilerleyen yaşlarda üst-orta yüz geriliği ve iskeletsel dengesizlik gelişebilir; 18 yaş sonrasında ortodonti ile birlikte ortognatik cerrahi gerekebilir.
- Konuşmada “k, p, t, b, d, s, ş, ç, f” gibi seslerin çıkarılmasında güçlük olabilir; genizden konuşma (hipernazalite) görülebilir. Yarıklar onarılsa dahi konuşma sorunları devam edebilir.
- Burun ucunda basıklık ve yayvan görünüm oluşabilir.
- Onarım sonrası üst dudakta dar bir görünüm gelişebilir; cerrahiyle düzeltilebilir.
- Dişlerde şekil bozuklukları ve düzensizlikler görülebilir; ortodontik tedavi gerektirebilir.
Tedavi süreci, ameliyat sonrası bakım ve diğer tüm detaylar için sorularınızı burada bulabilirsiniz.
Dudak onarımı ameliyatı yaklaşık 1.5-2 saat, damak onarımı 2-3 saat sürer. Çift taraflı yarıklarda veya kompleks vakalarda süre uzayabilir. Ameliyat genel anestezi altında yapılır ve bebeğiniz ameliyat sırasında hiçbir şey hissetmez.
Dudak ameliyatı sonrası genellikle 1 gece, damak ameliyatı sonrası 1-2 gece hastanede kalınır. Bu sürede bebeğinizin beslenmesi, ağrı kontrolü ve genel durumu yakından izlenir. Sorunsuz iyileşme durumunda taburcu olursunuz.
Dudak ve damak yarığı ameliyatının sonrasında gözle görülür bir yara izi oluşacaktır. Özellikle ameliyatın hemen ardından yara izinde renk değişimleri ve şişkinlik görülebilir. Fakat çocukken yapılan ameliyatlarda büyüdükçe yara izi daha az belirgin hale gelebilir. Ayrıca çeşitli yara izi tedavileri ile de yara izinin görünürlüğü azaltılabilir.
Dudak damak yarıklarının kendi kendilerini onarmaları mümkün değildir. Dokuların birleştirilmesi için mutlaka ameliyat gereklidir.
Dudak ve damak yarıkları bazı bireylerde konuşma bozukluklarına sebep olabilir. Ameliyat öncesinde konuşma bozukluğu yaşamayan kişilerde de ameliyat sonrası konuşma bozukluğu görülebilir. Dudak ve damak yarığı ameliyatı olmuş yaklaşık beş kişiden birinde konuşma problemleri görülmektedir. Fakat konuşma terapileri sayesinde bu sorunun önüne geçilebilir.
Tam yarıklar genellikle anne karnında doktor tarafından belirlenebilir. Fakat tam olmayan yarıklar emme refleksinde bozuklukla anlaşılabilir.
Dudak ve damak yarıkları kendiliğinden iyileşemez. Cerrahi bir girişim gereklidir.
Dudak yarığı doğuştan kaynaklanan bir problemdir. Doğuştan kaynaklanan rahatsızlıkların tedavi edilmesi gerekebilir. Dudak yıllıklarının oluşmasında bebeklerin problem yaşayabildiği pek çok alan vardır. Bebekler anne sütü emmekte zorluk çekebilirler. Bebeklerinin günlük yaşamlarında zorluk çekmemelerini isteyen ebeveynler gerekli tedavi yöntemlerinin uygulanmasını ister.
Yapılan her ameliyatın belirli risk faktörleri vardır. Risk faktörleri göz önünde bulundurularak tedavi yöntemlerini tercih etmek gerekir. Ameliyat bilgili hekimler tarafından gerçekleştirilirse olumlu sonuç verir. Doğru yöntemlerin kullanılmasıyla ameliyat başarılı geçer. Ameliyattan sonraki dönemde de hastanın doğru bir biçimde takibinin gerçekleştirilmesi gerekir. Yarık dudak ameliyatı esnasında fazla kanama, enfeksiyon gibi riskler vardır. Ameliyat ortamının steril olması enfeksiyon riskini azaltır.
Yapılan operasyonlarda kesi atılır. Atılan kesiklerden sonra dikiş işlemleri yapılır. Gelişen teknoloji ile birlikte dikiş atma hususlarında da iz miktarında azalmalar görmek mümkündür. Fakat izler tamamıyla kaybolmaz. Yarık dudak ameliyatı, yüz bölgesine uygulanır. Yüzün deri yapısı hassastır. Hassas cilt yapılarında ameliyat izleri görülebilir. Yarık dudağın onarılmasında çeşitli işlemler gerçekleştirildiği için hafif derece de olsa iz kalır. İz giderici kremlerin kullanılmasıyla izin görünürlüğünü azaltmak mümkün olur.
Damak yarığı hamileliğin 13. haftasında ultrasonografi aracılıyla anlaşılabilir. Fakat her yarık anne karnında belirlenemez.
Çok değerli anneler, babalar, aileler…
Üzerinde uzun süredir çalıştığım, benzerleri ülkemizde ve diğer ülkelerde de mevcut olan, aile rehberinin bu kısa şeklini, gerek yurtiçi gerek yurtdışı yirmi yılı bulan deneyimim ile harmanlayarak, sizlere önünüzdeki uzun yolda bir nebze olsun arkadaşlık eder, soru veya sorunlarınıza yanıt olur umudu ile hazırladım. Uğraş ve ilgi alanımda bana büyük motivasyon kaynağı olan siz ailelere ve onların çok değerli dudak-damak yarıklı bebeklerine/çocuklarına yardımcı olması dileği ile…
Prof. Dr. Hakan Ağır
