Yarık damak anne karnında gelişim gösteren bebeklerin 12-13. haftalarından itibaren tespit edilebilen bir rahatsızlıktır. Ülkemizde 800 ila 1000 doğumda bir görülebilen damak dudak yarıklı bebek doğumları, en sık görülen yüz anomalisidir. Yaklaşık yüzde 40 oranında genetik sebepli gerçekleşebilen bu rahatsızlığın diğer nedenleri arasında başı gebelik dönemindeki ciddi alkol ve sigara kullanımı, kullanılan ağır ilaçlar, ağır depresyon, şiddet görmek, ağır enfeksiyonlar, radyasyon, vitamin eksikliği, akraba evliliği ve diyabet çekmektedir.
Bebeklerde Yarık Damak
Doğuştan gelen ve anne karnında iken 8. ve 12. haftalar arasında oluşur, doğar doğmaz teşhis edilebilen bir rahatsızlıktır. En geç 1 yaşına kadar tedavisine başlanması gereken bebeklerde ihmale gelmemesi gereken bir anomalidir.
Bebeklerde Yarık Damak
Yetişkinlerde Yarık Damak
Yetişkinliğe varmadan ameliyatlarının planlanması gereken bir rahatsızlıktır. Başarı oranının artması, gelişimin daha sağlıklı olması ve daha kolay bir tedavi için bebekken başlanması gereken tedavi, yetişkin dönemde de çözümsüz değildir. 1 yaşına dek yapılması gereken bu operasyon yetişkin yaşa bırakıldıysa, kesinlikle konuşma terapisi ile de desteklenmelidir.
Yetişkinlerde Yarık Damak
Tedavi Yöntemleri
Günümüzde DDY rahatsızlığında henüz anne karnındayken müdahale ve tedavi şansı geliştirilemese de gelişen teknolojinin sağlamış olduğu imkanlarla ameliyat ile tedavi seçeneği sayıları azalmış, estetik kaygılar ise minimuma indirilerek oldukça başarılı operasyonlar gerçekleştirilebilme imkanına kavuşulmuştur. Tedavi süreci yaklaşık olarak 20 yaşına dek aralıklı operasyonlarla sürmektedir.
Cerrahi Operasyon
Bebeklerde 7-8 aylıktan veya en geç 1 yaşa kadar kapatılmalıdır. Günümüzde başarı oranı oldukça artarken, ameliyat sayıları da gitgide düşmüştür. Ancak tanı ve tedavi süreci tam donanımlı hastanelerde uzman ve geniş bir ekiple gerçekleştirilmelidir. Ortalama 20 yaşına dek süren ameliyatlarda istenilen sonuç alınabilmektedir.
Yarık dudak bebeklerde 8. ve 12. haftalarda oluşan beslenme zorluğuna yol açan ve görsel anlamda da kötü bir görünüme sahip olan rahatsızlıktır. Tek taraflı yarım dudak yarığı, tek taraflı tam dudak yarığı, iki taraflı ve yarım dudak yarığı, bir tarafı tam, bir tarafı yarım dudak yarığı, iki tarafı da tam dudak yarığı ve orta hat dudak yarığı şekillerinde oluşabilir.
Bebeklerde Yarık Dudak
Bebek anne karnındayken ultrason ile tespit edilebilen, gebeliğin 8. ila 12. Haftaları arasında oluşur. Dudak yarığı ameliyatı bazen bebek doğar doğmaz yapılabilirken, uygun olan gelişime de önem verilerek 2. veya 6. ayda yapılmasıdır.
Bebeklerde Yarık Dudak
Yetişkinlerde Yarık Dudak
Anne karnında oluştuğu için doğuştan görülen bir anomali olduğundan, yetişkin yaşa gelinmeden ameliyatların planlanması gerekir. Bu durum hem erken yaşta normalleşme sağlayarak özgüven ve sosyalleşme konusunda avantaj sağlarken, hem de ameliyat sayı ve başarı oranını da artırmaktadır. Ancak yetişkin olunduktan sonra da operasyonlar başarı ile gerçekleşerek gerekli iyileşme sağlanabilmektedir.Burada dikkat edilmesi gereken tedaviye konuşma bozukluğu terapisinin de eklenmesi gerekliliğidir.
Yetişkinlerde Yarık Dudak
Tedavi Yöntemleri
Bugün operasyonlarda artık kazanılan yüksek tecrübe ve teknoloji ile başarı oranı gittikçe yükselmiştir. Dudak yarıkları 3-4 aylıkken, en geç ise 1 yaşa kadar kapatılmalıdır. Tanı ve tedavi sürecinin plastik cerrahın hemen görebileceği, beslenme uzmanlarının ve süreçte yer alacak diğer uzmanlara da sahip tam donanımlı hastanelerde gerçekleştirilmesi büyük önem arz etmektedir.
Cerrahi Operasyon
Ortalama olarak 20 yaşına dek sürer ve tedavi süreci boyunca hasta 5-6 operasyon geçirebilmektedir. Bunun nedeni ise erken yaşta yapılan ilk ameliyat sonrası insanın anatomik olarak gelişiminin sürekli olarak devam etmesi ve o an düzeltilen görüntünün yeniden bozularak tekrar operasyon gerektirmesidir.
Dudak damak yarığı olan çocuklarda iyileşme doğumda başlar ve genç yetişkinliğe kadar devam etmektedir. Bu süreçte operasyonlar, konuşma terapileri gibi iyileşmeye yönelik atılan adımlar ailelerin çıktığı bir yolculuk olarak kabul edilmektedir. Bu süreçte operasyonel, dental, fizyolojik ve psikolojik gelişim için birçok uzman ile görüşülmektedir. Dudak damak yarıklarının tedavisine bir ekip olarak yaklaşılmaktadır ve iyileşme süreci bu şekilde planlamaktadır. Bu ekip sadece özel olarak eğitim almış bir grup insan değildir. Dudak damak yarıklarının tedavisi için bireylerin birbirlerinin ve çocuklarının ihtiyaçlarını anladığı ve sürece önemli katkılar sağlayan çalışma grubudur. Bu ekibin çalışması tedavinin başarısını da önemli ölçüde etkilemektedir.
Süreçte Kimler Olmalı?
Dudak damak yarıklarının tedavisinde plastik cerrah, pediatrist, ortodontist, pediatrik dişçi, konuşma ve dil terapisti, kulak burun boğaz doktoru, odyolog ve hemşire ekibi koordinatörü gibi uzmanlar bu süreçte yer almaktadır. Plastik cerrah operasyonları gerçekleştirmektedir. Pediatrist ise çocuğun gelişimini yakından takip etmekte ve ekibin koordinasyonunu sağlamaktadır. Ortodontist ve pediatrik dişçi ise çene, ağız ve diş yapısının gelişimini gözlemlemektedir. Konuşma terapisti çocuğun konuşma ve dil gelişimine bütüncül bir yaklaşım sağlayarak sağlıklı bir şekilde gelişmesini sağlamaktadır. Kulak burun boğaz uzmanı, kulak enfeksiyonu ya da duyma kaybı gibi ortaya çıkan yan durumlarda dahil olmaktadır. Pediatrik hemşirelikte uzman bir hemşire ise aile ile ekibin arasındaki iletişimi sağlamaktadır.
Dudak Damak Yarığına Nasıl Yaklaşılır?
Dudak damak yarıklarında problemin durumuna göre 1-2 operasyon gerekmektedir. Dudak yarığı için ilk operasyon genellikle doğumdan 3 ile 6 ay sonra gerçekleştirilmektedir. İkinci operasyon ise 6. aydan sonra yapılmaktadır. Damak yarığı tamiri 12 aylıkken yapılmaktadır. Damak yarığı olan çocukların %30 ile 40 konuşmalarının gelişmesine yardımcı olmak amacıyla daha sonra bir kez daha ameliyata ihtiyaç duymaktadır. Konuşma 4-5 yaşları arasında gelişmektedir. Bu nedenle ikincil ameliyat genellikle 5 yaşındayken yapılmaktadır. Yarığın diş etinde de yer aldığı durumlarda ise bir ameliyat daha yapılması gerekmektedir. 6-10 yaşlar arasında yapılan bu ameliyat kalıcı diş büyümesini desteklemek ve üst diş etinin bütünlüğü sağlamak amaçlıdır.
Hamileliğin beş ila altıncı haftasında fetüsün üst dudağı birleşmektedir. Sekiz ila dokuzuncu haftasında ise ağzın çatısı formunu almaktadır. Ancak bazı durumlarda bu iki süreç tamamlanmaz ve sonuç olarak ortaya dudak damak yarığı çıkmaktadır. Dudak yarığı, üst dudakta cildin ayrı kalmasıyla ortaya çıkar. Bu yarık küçük olabildiği gibi aynı zamanda üst diş eti ve çeneyi de etkileyebilmektedir. Damak yarığı ise damaktaki açıklıktır. Bu açıklık sadece daha sert olan damağın ön kısmında olabildiği gibi bazı durumlarda daha yumuşak olan arka tarafa kadar ilerleyebilmektedir. Dudak damak yarığı günümüzde en sık karşılaşılan doğum bozukluğudur. Bu yarıklıklar sadece bir tarafta meydana gelebildiği gibi aynı zamanda her iki tarafta da oluşabilmektedir.
İkinci Bebekte Dudak Damak Yarığı Olasılığı
Dudak damak yarığı çeşitli nedenlerle görülebilmektedir ancak genel olarak ailede birinde olması diğerlerinde de görülme olasılığını yükseltmektedir. Dünyada doğan her 700 bebekten 1 tanesinde yarık meydana gelmektedir. Ebeveynlerden birinde yarık varsa çocuklarda görülme olasılığı %2-8 arasında değişiklik göstermektedir. Ebeveynlerinden birinde ve kendilerinde yarık olan çocukların kardeşlerinde ya da çocuklarında dudak damak yarığı görülme olasılığı ise %10-20 arasında değişiklik göstermektedir. Ebeveynlerin her ikisinde yarık olmadığı ve ilk bebekte yarık meydana geldiği durumlarda ikinci bebeğin benzer bir durumdan etkilenme olasılığı %2-8 arkasındadır. Ancak teyze ya da amca gibi ikincil dereceden akrabalarda da olması durumunda bu oran %10-12 arasına çıkmaktadır.
Risk Faktörleri
Dudak damak yarığının en yüksek görülme riski aile üyelerinden birinde de olmasıdır. Ancak bunun yanı sıra hamilelik süresince sigara, alkol ve uyuşturucu tüketimi de dudak damak yarığı riskini arttıran etmenlerden bir tanesidir. Hamilelikten önce diyabet tanısı konmuş olması ya da hamilelik sırasında obezite meydana gelmesi de risk faktörleri arasında yer almaktadır. Yarık dudak ve sağlıklı damak erkeklerde daha çok görülmektedir. Yarık damak ve sağlıklı damak ise kadınlar arasında daha yaygındır. Dudak damak yarığı Asyalılarda ve Asya kökenli Amerikalılarda yaygın bir şekilde görülürken en az Afrikalı ve Afrika kökenli Amerikalılarda görülmektedir.
Bazı durumlarda da küçük dilde ayrıklık meydana gelmektedir. Bunun genel adı bifid uvuladır. Küçük dil yemek yerken ya da bir şeyler içerken ağzın arka kısmında yer alan yumuşak damağın kapanarak gıdanın denize ya da burna gitmesini önlemektedir. Ayrıca yumuşak damağın boğazın arka tarafına doğru hareket etmesini sağlayarak kelimelerin ve seslerin ağızdan doğru bir şekilde çıkarılmasını sağlamaktadır. Küçük dilde ayrık olduğunda yeme, içme ve konuşma da problemler meydana gelmektedir. Aşırı durumlarda gıdaların düzgün bir şekilde sindirilememesi bile görülebilmektedir. Bu durum ancak küçük dildeki yarığın derinlere kadar görüldüğünde ortaya çıkmaktadır.
Küçük Dilde Yarık Neden Meydana Gelir?
Küçük dilde yarık genel olarak damak yarığının aşırı olduğu durumlarda meydana gelmektedir. Ayrıca bunun yanı sıra genetik, çevresel ve toksik faktörler de küçük dilde yarığın meydana gelmesine neden olmaktadır. Yarık hamileliğin 7 ile 12. haftası arasında meydana gelmektedir. Ayrıca hamilelik sürecinde sigara içmek, diyabet, uyuşturucu kullanımı, epilepsi tedavisinde kullanılan bazı ilaçlar da küçük dilde yarığa sebebiyet vermektedir. Bazı durumlarda damak bölgesi ince bir zar tabakasıyla kaplıdır ve alt kısımda yer alan yapılarda açıklık olabilmektedir. Buna submukoz damak yarığı adı verilmektedir. Submukoz damak yarığı olan kişilerin yaklaşık olarak %30’unda küçük dil yarığı da görülmektedir.
Nasıl Tedavi Edilir?
Küçük dilde yarık genellikle her 75 kişiden birinde görülmektedir. Birçok kişide bu durum herhangi bir şekilde probleme neden olmamaktadır. Küçük çaplı rahatsızlıklarda ise yeme, konuşma ve beslenme terapisi yardım sağlamaktadır. Ancak ileri durumlarda ise ameliyat gerekmektedir. Damak yarığına bağlı küçük dil yarıklarında küçük dil tamiratı damak yarığı ameliyatında da yapılabilmektedir. Rahatsızlığın ileri seviye olduğu durumda erken müdahale son derece önemlidir. Çünkü submukoz damak yarığı ile küçük dil yarığının kulak içi sıvıyı rahatsız ettiği ve kulak enfeksiyonlarına neden olduğu durumlarda duyma zorluğu ortaya çıkmaktadır. Bu duruma müdahale edilmediğinde ise kalıcı duyma kaybı ortaya çıkabilmektedir. Ancak erken müdahale edildiğinde genellikle antibiyotik tedavisi ile kulak rahatsızlığı ortadan kaldırılmaktadır.
Dudak damak yarığı, üst dudakta ya da damakta meydana gelen açıklıklardır. Henüz anne karındaki bebeğin gelişiminde meydana gelen yüzdeki şekil bozukluklarıdır. Bu yarıkların dudağın ya da damağın her iki tarafında meydana geldiği durumlara ise bilateral yani çift taraflı dudak damak yarığı adı verilmektedir. Tek taraflı ve çift damaklı yarıkların en büyük farklardan birisi orta kısımda kalan dudak ve diş etidir. Bu kısımlar diğer taraflardan tamamen ayrılabildiği gibi aynı zamanda parçalı olarak da ayrılabilmektedir. Dudak damak yarığı olan her 10 çocuktan birinde bu durum çift taraflı olarak gözlemlenmektedir.
Çift Taraflı Dudak Damak Yarığı Tedavisi
Çift taraflı dudak yarığı tedavisine 3 ile 6. aylar arasında başlanmaktadır. İlk ameliyatta dudağın bir tarafındaki yarık düzeltilmektedir. Bu ameliyattan 1 ay sonra ise ikinci bir ameliyat yapılmaktadır. Bu şekilde dudak normal haline döndürülebilmektedir. Ameliyatta yarığın her iki tarafına da kesikler açıklamaktadır. Bu kesikler ile oluşturulan flepler dikilerek normal bir dudak elde edilmektedir. Özellikle yarığın derin olduğu durumlarda ek burun ameliyatı da gerekebilmektedir. Bu ameliyat kombine bir şekilde gerçekleştirilmektedir. Ameliyat bebeğin hayat kalitesini, yemek yemesini, nefes almasını ve konuşmasını önemli ölçüde etkilemekte ve iyileştirmektedir. İlerleyen dönemlerde de ise ek bir ameliyata pek fazla gerek duyulmamaktadır.
Ameliyat Sonrası Ek Tedaviler
Dudak damak yarığı tedavileri sadece ameliyattan ibaret bir tedavi değildir. Bebeğin sağlıklı bir şekilde büyümesi için bir ekip tarafından düzenli olarak kontrol edilmesi gerekmektedir. Beslenme uzmanı ve konuşma terapisti ile bebeğin sağlıklı bir şekilde beslenmesi ve düzgün bir şekilde konuşması sağlanmaktadır. Kalıcı diş büyümesini ve üst çeneyi desteklemek için damak yarığı olan çocuklarda 8 yaşındayken bir ameliyat daha gerekebilmektedir. Damak yarığı olan çocukların yaklaşık olarak %20’sinin konuşmasının iyileşmesi için ameliyata ihtiyaç duyulmaktadır. Operasyonlar tamamlandıktan sonra görünüş olarak da önemli ölçüde iyileşme elde edilmektedir ve bu iyileşme zaman geçtikçe düzelmektedir. Ancak tamamen bir iyileşme ve izsiz bir görünüm büyük ölçüde mümkün olmamaktadır.
